Trouw, 07 september 2000

Piet Jeuken en Maurice de Valk

Arbeidsklimaat

Volgens staatssecretaris Hoogervorst van sociale zaken is een cultuuromslag nodig om de toeloop naar de WAO af te remmen. Mogelijk kunnen wijsgerige inzichten het bedrijfsleven helpen het hoofd te bieden aan epidemische burn-out en stress op de werkvloer.

Personeelsmanagers moeten meer rekening houden met het persoonlijk welzijn van werknemers van wie onder druk van de economische ontwikkeling steeds meer wordt gevergd: flexibele inzet, aanpassingsvermogen, hoge motivatie, blijven leren. Volgens de Amerikaanse socioloog R. Sennett heeft de nadruk op flexibiliteit op de lange termijn een slechte invloed op het karakter van mensen. Belangrijke waarden als betrokkenheid en trouw dreigen in de knel te komen (‘The Corrosion of Character’, 1999).

Vandaar dat alleen managers en medewerkers die zelf weten wat ze met hun eigen leven willen, aan de voortdurende economische veranderingen het hoofd kunnen bieden. Vakinhoudelijke trainingen zijn niet meer voldoende om aan alle eisen te kunnen blijven voldoen die de werkomgeving stelt. Uit onderzoek blijkt dat deze trainingen doorgaans slechts in beperkte mate het gedrag op het werk beïnvloeden.

Gedragsbeïnvloeding vindt vooral plaats op het emotionele vlak. Trainingen worden effectiever als daarop wordt ingespeeld. Wij pleiten voor ‘Persoonlijk Onderhoud’ voor werk en privé als wezenlijk onderdeel van het personeelsbeleid van bedrijven, in het bijzonder het opleidingsbeleid. Persoonlijk Onderhoud richt zich op managers en medewerkers die even willen stilstaan bij hun beroeps- en persoonlijk leven.

De dertiger die na een aantal jaren van alleen maar werken de combinatie werk en privé meer in evenwicht wil brengen. De veertiger met uitzicht op de piek van zijn loopbaan die zich herbezint op ambities en behoeften. De vijfenvijftigplusser die gemotiveerd en productief wil blijven nu de vut er niet meer in zit. Als onderdeel van een trainings- en opleidingsaanbod voor geïnteresseerde werknemers kan Persoonlijk Onderhoud op veel manieren ingevuld worden.

Wij zijn voorstander van een individuele aanpak buiten het bedrijf, zonder collega’s. Training in groepsverband zou moeten plaatsvinden met deelnemers uit verschillende bedrijven, als een op intervisie gerichte activiteit. Ook is inschakeling van de levenspartner van belang. Uit onze ervaring met deze begeleiding is gebleken dat het bijzonder waardevol is samen met de levenspartner af en toe stil te staan bij de balans tussen werk en privé.

Persoonlijk Onderhoud voor werk en privé kan een bron van inspiratie en energie vormen. Het kan negatieve stress verminderen en daarmee de epidemische toename van burn-out een halt toeroepen. Onderhoud gericht op het fit houden van de mens, kan onderdeel vormen van leeftijdsbewust personeelsbeleid. Daarin wordt de kracht benut die past bij iedere levensfase die medewerkers/sters tussen hun 25ste en 65ste doorlopen.

Sociaal en economisch is Persoonlijk Onderhoud en leeftijdsbewust personeelsbeleid een sterke combinatie. Vooral nu de beroepsbevolking vergrijst en er een toenemende krapte op de arbeidsmarkt zichtbaar is.

In zijn in 1999 verschenen boek ‘Geen pillen maar Plato’ pleit de Amerikaanse hoogleraar filosofie Lou Marinoff voor de ont-psychiatrisering van de westerse samenleving. Hij is pionier van de filosofische praktijkbeweging in de Verenigde Staten die het bedrijfsleven adviseert hoe wijsgerige inzichten gebruikt kunnen worden om de dilemma’s van de zoekende mens te helpen oplossen. Zoals het omgaan met relaties en het vinden van betekenis en doel in het leven. In het personeelsbeleid van de meeste bedrijven worden medewerkers nog niet gestimuleerd af en toe stil te staan bij waar ze mee bezig zijn. Deze bezinning ontbreekt ook structureel in beroepsopleidingen. Onze prestatiegerichte cultuur van doen en hebben beneemt het uitzicht op het zijn. Mede door de toenemende vervlechting van werk en privé verandert dit langzaam. Zingevingsvragen worden niet meer weggelachen. Oriëntatie op belangrijke waarden in het leven kan een tegenwicht bieden tegen het kortetermijndenken in de economie.

In het bedrijfsleven rukken de filosofen op. Persoonlijk onderhoud ter verruiming van de geest. Geen pillen dus, maar Plato of Socrates. De kosten zullen natuurlijk moeten opwegen tegen de baten.

Kosten voor Persoonlijk Onderhoud worden in onze visie gedragen door het bedrijf en/of de sociale verzekeraar of de arbeidsongeschiktheids- c.q. ziektekostenverzekeraar die aan preventie doet. Ook kan overwogen worden een deel van de kosten bij de werknemer neer te leggen die deze vervolgens van zijn inkomstenbelasting zou moeten kunnen aftrekken. Het economisch en sociaal belang van gezonde werknemers met gezonde loopbanen in gezonde organisaties lijkt ons geen punt van discussie.

Drs. Piet Jeuken is bedrijfssocioloog en drs. Maurice de Valk is sociaal geneeskundige en bedrijfsarts. De auteurs zijn directeur van respectievelijk O-LENG en Adviesgroep Intermedic BV

Op dit artikel berust copyright! © 1999 Media Resultant b.v., resp. de oorspronkelijke uitgever en/of de auteurs.