Adviesbrief Bedrijfsopleidingen, 20 september 2000

Persoonlijk onderhoud voor lichaam en geest:
Betere balans tussen werk en privé

“Het bedrijfsleven is toe aan een nieuw personeelsbeleid dat de mens als geheel (inclusief zijn privéleven) centraal stelt en niet louter de werknemer. Er is daarom Human Being- in plaats van Human Resources Management nodig.” Dit stelt Piet Jeuken, bedrijfssocioloog, stressmanager en conflictbemiddelaar uit Helmond.

Jelle Vaartjes

Hij heeft anderhalf jaar geleden samen met zijn levenspartner, de psychologe Willie Roncken, O-LENG opgericht. O-LENG is de afkorting van Onderhoud Lichaam EN Geest. Het bedrijf legt zich toe op Persoonlijk Onderhoud voor de juiste balans tussen werk en privé. Jeuken: “Werknemers krijgen in deze benadering af en toe de gelegenheid stil te staan bij waar ze als mens, zowel in hun werk als privé, mee bezig zijn. Doel is om opnieuw prioriteiten te stellen, die hun leven bepalen. Dit om te voorkomen dat werknemers vroeg of laat vastlopen.”

In Nederland is een onrustbare stijging van het aantal WAO’ers, met name vanwege klachten van psychische aard. Werknemers worden volledig afgekeurd. Het gaat om een derde van het totaal aantal WAO’ers.

De bedrijfssocioloog Piet Jeuken wil hier iets tegen doen. Met een trainingsaanbod spelen hij en zijn partner Willie Roncken, psycholoog en psychotherapeut, in op een aantal trends die elkaar versterken. Jeuken: “De economische ontwikkeling eist steeds meer van de werkende mens: flexibele inzet, aanpassen aan nieuwe omstandigheden, hoge motivatie en de noodzaak om te blijven leren. De situatie op de arbeidsmarkt is bovendien veranderd: er is krapte ontstaan. Ook daardoor komen er steeds meer tweeverdienende stellen. Jongeren zijn schaars en het werknemersbestand vergrijst.”

Werk en privé
Jeuken verklaart dat er een aanpak nodig is, waarbij ook het privéleven onder de loep genomen moet worden. “Wat we zien is dat de ambitie van mensen vaak heel hoog is. Ze willen een carrière die klinkt als een klok, maar ze willen ook een goed privé-leven met partner, kinderen, familie en hobby’s. Het privé-leven moet emotioneel volledig bevredigend zijn, daarnaast moet het werk qua individuele ontplooiing maximaal zijn.” Hij ziet de werknemer als een jongleur die ballen in de lucht gooit. “Als je lang veel ballen tegelijk in de lucht probeert te houden, valt er op een gegeven moment eentje op de grond. Dat kan spanning in de relatie zijn, stagnatie in het werk of problemen met de kinderen. Als werk en privéleven uit balans zijn, ontstaan er vroeg of laat problemen. Ze stapelen zich op en dan kan dat makkelijk escaleren.” Jeuken concludeert: “Dit alles noodzaakt bedrijven nog zorgvuldiger met personeel om te gaan. We moeten daarom manieren vinden om te zorgen dat mensen niet alleen aan de hogere eisen voldoen, maar ook gemotiveerd blijven om langer te blijven werken. Dat heeft geleid tot het concept Persoonlijk Onderhoud voor werk en privé.” Hij geeft nóg een reden: “Vakinhoudelijke trainingen zijn niet langer voldoende om aan alle eisen te kunnen voldoen die de werkomgeving stelt. Uit onderzoek blijkt dat deze trainingen slechts in beperkte mate het gedrag beïnvloeden. Gedragsbeïnvloeding vindt vooral plaats op het emotionele vlak. Effectieve trainingen spelen daar dus op in.”

Paarsgewijs
De trainingen van O-LENG onderscheiden zich onder meer door de paarsgewijze aanpak. Want die is volgens het tweetal effectiever dan een individuele benadering. De paarsgewijze aanpak stoelt ook op eerdere ervaringen van Roncken en Jeuken. “We hebben jarenlang samen communicatietrainingen voor paren, mensen die vaak al in hun relatie waren vastgelopen. We merkten in die training dat de deelnemers het betreurden dat ze niet eerder met elkaar om de tafel waren gaan zitten.” De trainingen voor paren waren echter gekoppeld aan de psychotherapiepraktijk van Willie Roncken. “Wij passen deze aanpak nu toe op preventie van arbeidsuitval, als onderdeel van het personeelsbeleid van bedrijven.”

Jeuken vertelt dat dit een nieuwe aanpak is. Hoezo ‘nieuw’? Is het dan zo raar dat het privé-leven wel eens gevolgen kan hebben voor de werksituatie en andersom? “Het nieuwe er aan is”, aldus Jeuken, “dat privé niet langer van werk wordt gescheiden. Dat doen we door niet de medewerker maar de mens tot uitgangspunt van personeels-en opleidingsbeleid te maken. De tijd is er ook rijp voor, gelet op de krappe arbeidsmarkt, de blijvend hoge WAO-instroom en de noodzaak om vijftigplussers extra aandacht te geven opdat ze gemotiveerd langer kunnen werken. Wel moet zorgvuldig met de privacy van mensen worden omgegaan.” Eventuele conclusies uit de training kunnen wel in een functioneringsgesprek of beoordelingsgesprek aan de orde komen. Jeuken: “Maar het is niet onze bedoeling dat wij als trainers verslag aan het bedrijf uitbrengen, respectievelijk dat het bedrijf zijn medewerkers om een verslag vraagt”.

Twee carrières
De trainingsmodule ‘Eén relatie, twee carrières’ is weliswaar op het (echt)paar gericht, maar per sessie komen toch meerdere paren bijeen, maximaal zes. Vooraf vindt met elk paar een kennismakingsgesprek plaats. Want elke training wordt afgestemd op de verwachtingen van de deelnemers. Voor de eerste bijeenkomst stelt elke deelnemer een prioriteitenlijst op over de gewenste veranderingen in de balans werk-privé. In drie dagen, gespreid over twee maanden, doen de paren veel oefeningen om opnieuw of op andere de wijze met elkaar te leren praten en naar elkaar te luisteren. Jeuken: “De basis van elk goed functioneren is om helder uit te drukken wat je bedoelt en goed signalen kunnen opvangen en interpreteren wat een ander wil zeggen.”

Uit de prioriteitenlijsten blijkt dat de vrouwelijke deelnemers over de hele linie anders tegen de relatie werk-privé aankijken dan mannen, al zit er natuurlijk ook wel overlapping in. Maar toch: “Bij mannen zie je vaak bovenaan staan: de baan, de carrière, de ontwikkeling daarin. Op de tweede plaats staat de thuissituatie, voorts vrienden, familie, hobby’s en veel vrije tijd. Bij de vrouwen staat vrijwel altijd bovenaan de relatie met de partner, dan de kinderen en vrienden. De baan staat bij vrouwen lang niet altijd bovenaan.” Jeuken denkt dat dit voortvloeit uit de opvoeding. “Vrouwen zijn veel gevoeliger voor relaties, ze zijn relatiegericht. Vrouwen hebben ook meer gevoel voor het proces van de communicatie, terwijl mannen vooral gericht zijn op de resultaten van de communicatie.”

Onderhandelen
Uiteindelijk willen de partners de beide persoonlijke prioriteitenlijsten in elkaar vlechten. Soms is dat problematisch. Het is dan een kwestie van onderhandelen. Jeuken: “De man wil bijvoorbeeld graag zijn 80- of 70-urige werkweek houden. De vrouw wil ook fulltime werken, ze hebben kinderen en er zijn ook nog ouders die aandacht behoeven. We leren zo’n paar dan te onderhandelen, zodanig dat ze eruit komen zonder de relatie te verbreken. We leren zo’n echtpaar te kijken naar de belangen die ze hebben in plaats van de standpunten die ze innemen. Welke belangen heeft de man in kwestie bijvoorbeeld? Is dat veel geld verdienen, macht, zijn vrienden naar de kroon steken, of wil hij zich bewijzen naar zijn oude heer? Zo iemand moet naar binnen kijken. Als dan bijvoorbeeld blijkt dat de man graag voor zijn kinderen wil zorgen, maar zich tegenover zijn oude heer wil bewijzen, dan is de vraag of dat niet anders kan. Er zijn meerdere opties mogelijk. Samen kiezen, dat is het geheim van de smid.” Zo worden soms echtscheidingen voorkomen. “Maar dat is niet de inzet. Het is geen therapie. Het doel is dat partners elk individueel lekker in hun vel blijven zitten, goed blijven functioneren, zowel privé als zakelijk.”

Een relatie is niet alleen afspraken maken over wie de boodschappen doet en dergelijke, maar ook het liefdesleven, het seksuele deel van de relatie kan tot problemen leiden. Komt dat aspect in de trainingen aan bod? “Als mensen dát willen, moeten ze zich melden bij een psychotherapeut. Het gaat bij O-LENG om een technische training in prioriteiten stellen, communiceren en onderhandelen als paar.” Jeuken heeft een bepaalde visie over de nazorg. Jeuken: “Wij zijn geen schoolmeesters. Onze cursisten komen voor zichzelf naar de training. Wij faciliteren. We garanderen ook niet dat alle problemen worden opgelost. De verantwoordelijkheid blijft bij de mensen zelf liggen.”

Geen schoolmeesters
Jeuken denkt dat aandacht voor de combinatie van werk en privé één van de essentiële poten wordt van het personeelsbeleid van de toekomst. “Persoonlijk Onderhoud van werk en privé is vanuit het bedrijfsbelang gezien het behoud van een vitale arbeidsorganisatie”, zo is Jeuken overtuigd. Daarom ook zou deze benadering integraal deel moeten uitmaken van het personeelsbeleid. “Hoe je het ook bekijkt, van binnen of van buiten, ’Persoonlijk Onderhoud’ slaagt in zijn opzet wanneer het in een bredere bedding plaatsvindt.”