Trouw, 29 november 2000

Piet Jeuken en Gerard Meijer

Arbeidsverhoudingen
De PvdA vraagt zich af wat arbeid betekent in een veranderende arbeidsmarkt. De grootste regeringspartij is een zoektocht begonnen naar een nieuwe ‘Nederlandse weg’ met eigentijdse antwoorden op oude en nieuwe vragen. Wensen en verlangens naar keuzevrijheid, zelfstandigheid en ondernemerschap wil de PvdA verbinden met zekerheid en bescherming.

Vier PvdA-kamerleden hebben de nota ‘Werk in uitvoering’ opgesteld, waarin hogere  arbeidsparticipatie, flexibiliteit en zekerheid, verdeling van zorg en arbeid en, tot slot,  voortdurende scholing worden bepleit.

Allemaal zeer bruikbaar voor de dagelijkse politiek in de Tweede Kamer, maar nauwelijks inspirerend.  Wij hebben een andere benadering: pas het werk beter aan de mens aan.

Arbeid is gedurende de afgelopen decennia steeds meer ondergeschikt gemaakt aan de eisen van economie  en technologische ontwikkeling. De ontmenselijking van de arbeid is het resultaat. De zelfstandige  betekenis van arbeid voor de ontplooiing van het individu is daardoor op de achtergrond geraakt.

Door de krappe arbeidsmarkt zijn de krachtsverhoudingen veranderd ten gunste van de werknemers. Op  den duur zal de instrumentele behandeling van werknemers moeten wijken voor de humanisering van de  arbeid. Dat kan door meer uit te gaan van kwaliteiten, ambities en affiniteiten van werknemers. Zo  kan een koppeling tot stand worden gebracht tussen het werknemersbelang en de eisen die de  economische dynamiek stelt: flexibele inzet, aanpassingsvermogen, hoge motivatie en blijven leren.

Het resultaat van deze win-winstrategie is enerzijds flexibele en klantgerichte bedrijfsvoering,  anderzijds een gezondere werknemer, die minder ziek is en meer arbeidsvreugde uitstraalt.

Wij pleiten met het International Forum of Organisational Health (IFOH) voor het concept van gezonde  organisaties met gezonde carrières. Daarin vormt levensfasebewust personeelsbeleid het uitgangspunt.

Een dertiger kan andere dingen goed dan een vijftiger en heeft ook andere behoeften, privé en  zakelijk. Het hoogtepunt van de loopbaan hoeft bovendien niet te liggen in de levensfase dat de  kinderen nog veel aandacht vragen. Een oudere werknemer zal langer willen blijven als het werk  afgestemd wordt op zijn ervaring, overzicht en wijsheid.

Uit onderzoek blijkt dat de binding aan het bedrijf uiteindelijk eerder bepaald wordt door  immateriële dan door materiële zaken. De krappe arbeidsmarkt stelt werknemers blijkbaar in staat  waarden te herschikken.

Maar dit vraagt wel om speciale faciliteiten, af te spreken door de sociale partners en/of de  wetgever. Wij denken met de PvdA aan bijvoorbeeld het klachtrecht en het recht op reïntegratie. Wij  voegen daaraan toe het recht op conflictbemiddeling en het recht op periodieke bezinning.

Bij verstoorde arbeidsverhoudingen komt het regelmatig voor dat een van de partijen thuis blijft. Als  partijen niet snel om de tafel gaan zitten, wordt betrokkene na enige tijd ziek van ellende. Zelfs de  WAO is niet uitgesloten. De meeste arbeidsconflicten vinden hun ontstaan immers in tekortschietende  aandacht en gebrekkige communicatie en ontaarden in ruzie over formele kwesties. Tijdige ‘mediation’  kan ziekte en arbeidsongeschiktheid voorkomen door aandacht voor de onderliggende oorzaken van het  conflict. De partijen krijgen zo een kans het conflict alsnog zelf op te lossen.

Periodieke bezinning over persoonlijke prioriteiten en over de balans tussen werk en privé kan  voorkomen dat werknemers onnodig vastlopen. Wij pleiten voor deze herbezinning als onderdeel van het  jaarlijks opleidingsprogramma van werknemers.

‘Fit the job to the man’ kan ook een sleutel zijn voor reïntegratie van arbeidsongeschikten. In een  viertal projecten voor mensen die langdurig in de WAO zitten, wordt dit in zuid-Nederland momenteel  uitgeprobeerd. De projecten hebben uitstekende secundaire arbeidsvoorwaarden, die afgestemd zijn op  de vraag van de deelnemers. Alle functies worden bezet door mensen die ver af staan (stonden) van de  arbeidsmarkt. De deelnemers hebben een aangepaste werkplek. Om de continuïteit te waarborgen worden  alle functies ook nog eens dubbel ingevuld. Bij ziekte staat zo de vervanging steeds klaar. De  bedrijven gaan hun producten op de markt aanbieden.

Het beoogde resultaat is: minder afhankelijkheid van een uitkering, maar vooral ook het erbij horen.  Deelname geschiedt op basis van volledige vrijheid. Dat is de motor voor de motivatie. De functies  zijn van gelijke waarde, wat een hoge mate van saamhorigheid bewerkstelligt. De discussie binnen de  PvdA is begonnen. Nu de bezieling nog.

Piet Jeuken is bedrijfssocioloog, Gerard Meijer is organisator ondernemingen door en voor mensen  zonder betaald werk

Op dit artikel berust copyright! © 1999 Media Resultant b.v., resp. de oorspronkelijke uitgever en/of  de auteurs.